पुणे, -: गेल्या काही वर्षांत पुण्याच्या रस्त्यांवरून चालताना एक वेगळीच ऊर्जा जाणवते — ती म्हणजे भिंतींवर साकारलेली सामाजिक भित्तीचित्रे! रंगीबेरंगी, विचारप्रवृत्त करणारी ही चित्रे शहराच्या सौंदर्यवाढीबरोबरच नागरिकांच्या मनात सामाजिक जाणीव रुजवत आहेत.
‘स्वच्छ पुणे, सुंदर पुणे’, ‘पर्यावरण वाचवा’, ‘स्त्रीसन्मान’, ‘जलसंवर्धन’, ‘भारतीय संस्कृतीचे दर्शन’ अशा अनेक विषयांवर आधारित भित्तीचित्रांनी पुणे अक्षरशः रंगून गेले आहे. सरकारी उपक्रमांपासून स्वयंसेवी संस्थांपर्यंत अनेकांनी या मोहिमेत सहभाग घेतला आहे.
🌟 भित्तीचित्रांची सुरुवात : रंगांनी दिला समाजाला संदेश
२०१६ साली पुणे महानगरपालिकेने (PMC) शहरात सौंदर्यवर्धन आणि भिंतींवर अनधिकृत पोस्टरबाजी थांबवण्यासाठी भित्तीचित्र उपक्रमाची सुरुवात केली.
सुरुवातीला काही भिंतींवर केवळ स्वच्छतेसंदर्भातील संदेश होते. परंतु हळूहळू हा उपक्रम सामाजिक विषय, ऐतिहासिक महत्त्वाच्या घटना, संस्कृतीचे दर्शन घडविणाऱ्या भित्तीचित्रांकडे वळला.
🎨 कोणती चित्रे दिसतात?
पुण्यातील भित्तीचित्रांमध्ये विविध सामाजिक विषय हाताळले गेले आहेत:
- स्वच्छ भारत अभियान : झाडू घेतलेल्या महापुरुषांच्या प्रतिमा.
- पर्यावरण रक्षण : झाडे लावूया, पाणी वाचवूया, असा संदेश देणारी चित्रे.
- स्त्री सन्मान आणि सशक्तीकरण : शिक्षण घेणाऱ्या मुलींचे चित्रण.
- भारतीय सैनिक आणि देशभक्ती : सीमा रक्षकांचे चित्रण.
- परंपरा आणि संस्कृती : ढोलताशा, लावणी, योगा, गणपती उत्सवाचे प्रसंग.
- बालसाहित्य आणि विज्ञान : ग्रह, तारे, सौरमालेचे सुंदर चित्रण.
‘आपले पुणे’ या उपक्रमांतर्गत फर्ग्युसन रस्त्यावरील भिंतींवर शहराच्या ऐतिहासिक वारशाचे दर्शन घडवणारी चित्रे रेखाटण्यात आली आहेत.
🖌️ कलाकारांची मेहनत
या भित्तीचित्रांचे मुख्य शिल्पकार म्हणजे स्थानिक कलाकार, आर्ट स्टुडंट्स आणि स्वयंसेवी गट.
‘म्युरल आर्टिस्ट ग्रुप’, ‘कलानंद’, आणि ‘क्रिएटिव्ह पुणे’ या संघटनांनी मोठ्या प्रमाणावर भिंती रंगवण्याचे काम हाती घेतले.
चित्रकार गायत्री भागवत म्हणतात,
“एका भिंतीवर काम करायला आम्हाला ३ ते ५ दिवस लागतात. मोठ्या भिंतींसाठी एक संपूर्ण टीम एकत्र येते. कल्पना, स्केचिंग, रंगसंगती यावर खूप विचार करावा लागतो. आम्ही लोकांना फक्त चित्र दाखवत नाही, त्यामागे एक विचारही रुजवतो.”
🏙️ कोणत्या भागांमध्ये खास भित्तीचित्रे?
- सेनापती बापट रस्ता : पाणी बचतीवरील चित्रे.
- फर्ग्युसन कॉलेज रोड : ऐतिहासिक वारसा आणि शैक्षणिक प्रेरणा विषयक भित्तीचित्रे.
- डेक्कन जिमखाना परिसर : स्त्री सन्मानावर आधारित भित्तीचित्रे.
- पर्वती पायऱ्या परिसर : पर्यावरण संवर्धन व संस्कृतीशी संबंधित चित्रे.
- स्वारगेट बस स्थानक : स्वच्छतेवर आधारित संदेश.
🌈 सामाजिक प्रभाव
भित्तीचित्रांचा परिणाम केवळ सौंदर्यवर्धनापुरता मर्यादित राहिला नाही. यामुळे अनेक सकारात्मक बदल घडले:
- अनधिकृत भिंतीवर पोस्टरबाजी आणि जाहिरातबाजी थांबली.
- रस्त्यांवरून जाणाऱ्या नागरिकांमध्ये सामाजिक विषयांबद्दल जागरूकता वाढली.
- विद्यार्थी आणि तरुण वर्ग अधिक सामाजिक विषयांमध्ये रुचि घेऊ लागला.
- सांस्कृतिक पर्यटनाला चालना मिळाली.
📢 नागरिकांची प्रतिक्रिया
परेश देशमुख, ज्येष्ठ नागरिक, सांगतात,
“पूर्वी भिंती फडकी दिसायच्या. आता रस्त्याने चालताना वाटतं आपण एखाद्या प्रदर्शनात फिरतोय. काही चित्रे इतकी प्रभावी आहेत की एक क्षण थांबून विचार करावा लागतो.”
युवा कलाकार ऋषिकेश मोहिते म्हणतो,
“भिंती आमचं कॅनव्हास झाल्यात. आम्ही समाजाला रंगांमध्ये विचार देतोय.”
🌍 भविष्यातील दिशा
PMC च्या पुढील टप्प्यात
- स्मार्ट सिटी प्रकल्पांतर्गत डिजिटल भित्तीचित्रे उभारण्याचा विचार आहे.
- प्लास्टिकमुक्त भारत, कार्बन फुटप्रिंट कमी करणं, अशा नव्या विषयांवर आधारित भित्तीचित्रांची आखणी केली जात आहे.
- स्थानिक शाळा, महाविद्यालये यांना या उपक्रमात अधिक समाविष्ट करण्याचा प्रयत्न चालू आहे.
📊 आकडेवारी
- पुण्यात आतापर्यंत सुमारे ४००० हून अधिक भिंती भित्तीचित्रांनी सजल्या आहेत.
- सुमारे १५०० हून अधिक कलाकार सहभागी झाले आहेत.
- दरवर्षी २० टक्क्यांनी नवीन भित्तीचित्रांचा समावेश वाढतो आहे.
🏆 गौरव व पुरस्कार
पुण्याच्या भित्तीचित्र उपक्रमाला राज्यस्तरीय “सर्वोत्तम सार्वजनिक कलासजावट पुरस्कार” मिळाला आहे.
आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ‘Urban Art Movement’ मध्ये पुण्याच्या भिंतींना मानाचे स्थान मिळाले आहे.
“भिंती बोलू लागल्या आहेत!” असा अनुभव पुण्यातील प्रत्येक रस्त्यावर मिळतो आहे.
रंग, रेषा आणि कल्पनेच्या माध्यमातून पुणे शहर स्वतःची सामाजिक जबाबदारी अधिक रंगतदारपणे मांडते आहे.
यातून एक गोष्ट स्पष्ट होते — नुसते सांगणारे नाही, तर रंगांनी विचार उमटवणारे पुणे उदयाला येत आहे!
