नवी दिल्ली – आपली पृथ्वी प्रामुख्याने तीन थरांनी बनलेली आहे. सर्वात वरचा थर कवच ज्यावर आपण राहतो. त्याच्या आत दुसरा थर आवरण, तिसऱ्या आणि सर्वात आतल्या थराला पृथ्वीचा गाभा म्हणतात. जे अंतर्गत आणि बाह्य अशा दोन भागात विभागलेले आहे. पृथ्वीचा हाच अंतर्भाग मंदावत आहे आणि आता उलट दिशेने फिरत आहे, असा खुलासा शास्त्रज्ञांनी केला आहे.
पृथ्वीचा आतील गाभा हे एक गूढच आहे. त्याचा फिरण्याचा वेग आणि दिशा अनेक दशकांपासून चर्चेचा विषय आहे. एखाद्या मोठ्या शीर्षाच्या आत एक मोठा शीर्ष फिरत आहे असं मानलं जाऊ शकतं. असं का होतं हे अद्याप रहस्य आहे. डॅनिश भूकंपशास्त्रज्ञ इंगे लेहमन यांनी १९३६ मध्ये त्याचा शोध लावल्यापासून आतील गाभा संशोधकांना आकर्षित करत आहे. अलीकडील पुरावे असे सूचित करतात की मागील काही वर्षांमध्ये कोरच्या रोटेशनमध्ये लक्षणीय बदल झाला आहे.
कशी मिळाली पृथ्वीच्या गाभ्याच्या आतील माहिती?
आतापर्यंत भूकंपशास्त्रज्ञांनी मोठ्या भूकंपांच्या लहरींच्या वर्तनाचे परीक्षण करून पृथ्वीच्या आतील गाभ्याच्या गतीविषयी माहिती गोळा केली आहे. वेगवेगळ्या वेळी कोरमधून जाणाऱ्या समान शक्तीच्या लहरींमधील फरकांमुळे शास्त्रज्ञांना आतील गाभ्याच्या स्थितीतील बदल मोजण्यात आणि त्याच्या रोटेशनची गणना करण्यात मदत झाली आहे, असं एका अहवालात म्हटलं आहे.
ऑस्ट्रेलियातील जेम्स कुक विद्यापीठातील भौतिकशास्त्राचे वरिष्ठ लेक्चरर डॉ. लॉरेन वास्झेक यांनी सांगितलं की
१९७० आणि ८० च्या दशकात एक घटना म्हणून अंतर्भूत रोटेशन प्रस्तावित करण्यात आले होते. ९० च्या दशकापर्यंत भूकंपाचा पुरावा प्रकाशित झाला नव्हता. २०२३ मध्ये प्रस्तावित केलेल्या मॉडेलमध्ये आतील गाभ्याचे वर्णन केलं आहे जे पृथ्वीपेक्षा वेगाने फिरत होतं परंतु आता हळू फिरत आहे. काही काळ आतील गाभ्याचे परिभ्रमण पृथ्वीच्या परिभ्रमणाशी जुळले. नंतर तो आणखी कमी झाला, अखेरीस त्याच्या सभोवतालच्या द्रवपदार्थाच्या थरांच्या अनुषंगाने मागे फिरत होता.
तथापि, त्यावेळी काही तज्ज्ञांनी चेतावणी दिली की या संशोधनास समर्थन देण्यासाठी अधिक डेटा आवश्यक आहे. पण आता शास्त्रज्ञांच्या आणखी एका गटाने याबाबत नवीन पुरावे सादर केले आहेत. नेचर जर्नलमध्ये १२ जून रोजी प्रसिद्ध झालेले नवीन संशोधन केवळ कोर मंद झाल्याची पुष्टी करत नाही तर २०२३ च्या प्रस्तावाला देखील समर्थन देते की कोरचा वेग कमी होणं हा दशकांपूर्वीच्या बदलांचा एक भाग आहे.
परिणाम काय?
संशोधकांचा असा विश्वास आहे की जेव्हा गाभा हळूहळू फिरतो तेव्हा आवरणाचा वेग वाढतो. या बदलामुळे पृथ्वी वेगाने फिरते आणि दिवसाची लांबी कमी होते. पृथ्वीच्या आतील गाभा कमी झाल्यामुळे दिवसाच्या लांबीमध्ये बदल होऊ शकतो. संशोधकांचा असा विश्वास आहे की यामुळे पृथ्वीवरील एका दिवसाच्या लांबीमध्ये एक सेकंदाचा बदल होऊ शकतो.