पुणे, ज्याला भारताचे एक प्रमुख शैक्षणिक, औद्योगिक आणि सांस्कृतिक केंद्र मानले जाते, तेथे वाहतुकीच्या समस्यांचा सामना करताना पर्यावरणपूरक उपाययोजनांची गरज प्रकर्षाने जाणवत होती. या पार्श्वभूमीवर पुणे महानगर परिवहन महामंडळ (PMPML) आणि पुणे महानगरपालिका (PMC) यांच्या पुढाकाराने, ई-बस (इलेक्ट्रिक बस) आणि ग्रीन मोबिलिटी या संकल्पना प्रभावीपणे अंमलात आणण्यात आल्या.
आज पुणे शहर ग्रीन मोबिलिटीच्या दिशेने ठाम पावले टाकणाऱ्या देशातील आघाडीच्या शहरांपैकी एक बनले आहे.
ग्रीन मोबिलिटीची गरज का भासली?
- वाहनांची वाढती संख्या व त्यामुळे होणारे प्रदूषण
- सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेवरील वाढता ताण
- इंधन दरातील सातत्याने होणारी वाढ
- पर्यावरण रक्षणासाठी शाश्वत आणि स्वच्छ ऊर्जेचा वापर करणे आवश्यक
या सगळ्याचा परिणाम म्हणजेच, ग्रीन मोबिलिटी, म्हणजेच पर्यावरणपूरक वाहतूक साधनांचा विचार व अंमलबजावणी.
ई-बस प्रकल्पाची सुरुवात
२०१८ साली पुण्यातील PMPML ने पहिल्या इलेक्ट्रिक बससेवेचा शुभारंभ केला.
शुरुवातीला काही निवडक मार्गांवर या बस धावण्यात आल्या, आणि त्यानंतरच्या वर्षांत या उपक्रमाचा मोठा विस्तार झाला.
मुख्य वैशिष्ट्ये:
- शून्य प्रदूषण (Zero Emissions)
- कमी आवाज (Noise Pollution कमी)
- ऑपरेशनल खर्च कमी
- स्वच्छ व आधुनिक सेवा
ई-बस चालवण्यासाठी आवश्यक असलेल्या चार्जिंग स्टेशन्सचे जाळे शहरभर विखुरले गेले. यासाठी खासगी कंपन्यांशी भागीदारी करण्यात आली आणि सरकारच्या ‘फेम इंडिया स्कीम’ (Faster Adoption and Manufacturing of Hybrid and Electric Vehicles) अंतर्गत अनुदान देखील मिळाले.
पुणेतील ई-बसचा वाढता विस्तार
आज पुणे आणि पिंपरी-चिंचवड परिसरात PMPML तर्फे ४५० पेक्षा अधिक ई-बस (E-bus) सेवा देत आहेत.
काही महत्त्वाचे आकडे:
- १००% इलेक्ट्रिक डिपो : वाडिया कॉलेज, डीपी रोड, भोसरी डिपोंना पूर्णपणे इलेक्ट्रिक चार्जिंग सुविधा
- चार्जिंग वेळ : १.५ ते २ तासात पूर्ण चार्जिंग
- रेंज : एका चार्जमध्ये सरासरी २००-२५० किमी अंतर
- प्रवासाचा अनुभव : वातानुकूलित सुविधा, आरामदायी जागा, डिजिटल डिस्प्ले, आणि जीपीएस-आधारित ट्रॅकिंग
पर्यावरणावर सकारात्मक परिणाम
ई-बसच्या वापरामुळे पुण्यात कार्बन डायऑक्साइडचे उत्सर्जन मोठ्या प्रमाणात कमी झाले आहे. एका अंदाजानुसार, या बससेवेने दरवर्षी २५,००० टन CO₂ उत्सर्जन वाचवले आहे.
इतर फायदे:
- वायू प्रदूषणात लक्षणीय घट
- नागरिकांना स्वच्छ व आरामदायी प्रवास
- सार्वजनिक वाहतुकीकडे कल वाढल्याने खासगी वाहनांचा वापर कमी
नागरिकांचा प्रतिसाद
पुणेकरांनी ई-बसचा ऊर्जित प्रतिसाद दिला आहे. विशेषतः विद्यार्थी, महिला, जेष्ठ नागरिक यांच्यात याचे मोठे स्वागत झाले. वेळच्या वेळी बस सेवा, ऑनलाईन तिकीट सुविधा, बसचे थेट लोकेशन पाहण्याची सुविधा यामुळे ई-बस अधिक लोकप्रिय ठरल्या.
स्मार्ट सिटी अंतर्गत सुरू झालेला मोबाईल अ‍ॅप आणि स्मार्ट कार्ड सेवा देखील नागरिकांना आकर्षित करत आहे.
ग्रीन मोबिलिटीचे इतर उपक्रम
ई-बस व्यतिरिक्त, पुण्यात ग्रीन मोबिलिटीसाठी इतर अनेक पावले उचलली गेली आहेत:
- सायकल शेअरिंग योजना (Public Bicycle Sharing)
- इलेक्ट्रिक रिक्षा आणि इलेक्ट्रिक दुचाकींचा प्रसार
- वाहनमुक्त दिवसांचे आयोजन (Vehicle-Free Days)
- इको फ्रेंडली पादचारी मार्ग व सायकल ट्रॅक्स
- सौरऊर्जेवर आधारित चार्जिंग स्टेशन उभारणी
भविष्यातील दिशा
पुणे महानगरपालिकेने २०३० पर्यंत शहरातील सार्वजनिक वाहतुकीत ५०% इलेक्ट्रिक वाहने आणण्याचा महत्त्वाकांक्षी संकल्प केला आहे. त्यासाठी:
- अधिक १००० ई-बस खरेदी
- नवीन चार्जिंग स्टेशन्सची निर्मिती
- खासगी वाहतूक कंपन्यांनाही ई-व्हेईकल्स वापरण्यास प्रोत्साहन
- इको मोबिलिटी झोन तयार करणे
ई-बस आणि ग्रीन मोबिलिटी या संकल्पनांनी पुण्याला स्वच्छ, प्रदूषणमुक्त आणि स्मार्ट शहर बनवण्याच्या दिशेने भक्कम पावले उचलण्यास मदत केली आहे.
आज पुणे इतर भारतीय शहरांसाठी एक आदर्श उदाहरण ठरत आहे की कसे पर्यावरणाचा विचार करून आधुनिक तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर केला जाऊ शकतो. पुणेकरांची जागरूकता आणि प्रशासनाचा दूरदृष्टीपूर्ण दृष्टिकोन यामुळे “ग्रीन पुणे, क्लीन पुणे” हा स्वप्नवत विचार आता वास्तवात साकारताना दिसतो आहे.
