टेकव्हिजन २०२५: STEM शिक्षण आणि नवोन्मेषाचा ऐतिहासिक टप्पा

पुणे, – टेकव्हिजन २०२५, सलाम बॉम्बे फाउंडेशनच्या STEM उपक्रमाने एड्युकॉन्क्लेव्ह २.० मध्ये महत्वपूर्ण छाप सोडली. सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठात आयोजित या कार्यक्रमात, प्रधान वैज्ञानिक सल्लागार कार्यालयाच्या (भारत सरकार) अंतर्गत पुणे नॉलेज क्लस्टर यांच्या सहकार्याने, आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल पार्श्वभूमीतील विद्यार्थ्यांना नवीन तंत्रज्ञानावर आधारित उपक्रम सादर करण्यासाठी एक महत्त्वाचे व्यासपीठ मिळाले.

फक्त दुसऱ्या वर्षातच, प्रधान वैज्ञानिक सल्लागार कार्यालयाशी भागीदारी करून टेकव्हिजन संस्थात्मक स्वरूपात स्वीकारले गेले आहे. यावर्षीच्या प्रदर्शनास १०० हून अधिक STEM शिक्षकांनी भेट दिली तसेच पुण्यातील १४ सरकारी आणि अनुदानित शाळांमधील १०००+ विद्यार्थ्यांनी सहभाग घेतला. हे विद्यार्थी हँड्स-ऑन STEM शिक्षणामुळे त्यांचे जीवन कसे बदलत आहे, याचा उत्कृष्ट प्रत्यय देत होते.

एक अन्य महत्त्वाचा शोध म्हणजे स्मार्ट व्हीलचेअर, जो पुण्याच्या प्रथमेश सोनवणे आणि सार्थक अर्जुन यांनी विकसित केला आहे. रिमोट नेव्हिगेशन आणि अडथळा ओळखण्याच्या तंत्रज्ञानासह, हे उपकरण दिव्यांग व्यक्तींना मुक्तपणे हालचाल करण्यास मदत करते. “आता शारीरिक मर्यादा कोणालाही थांबवू शकत नाहीत,” असे प्रथमेश म्हणाला.

अनुष्का देशमुख आणि अनुष्का पिंगुळ, पुणे यांनी दृष्टीदोष असलेल्या लोकांसाठी ‘थर्ड आय’ हे व्यक्तीच्या शरीरावर घालण्याजोगे अडथळा शोधक उपकरण तयार केले आहे. पारंपरिक काठी केवळ समोरचे अडथळे ओळखते, परंतु त्यांच्या उपकरणामुळे सर्व दिशांमधील अडथळे लहान कंपनांद्वारे लक्षात येतात. “हे केवळ एक उपकरण नाही—हे स्वातंत्र्य आहे,” असे अनुष्काने स्पष्ट केले.

समाजोपयोगी नवोन्मेष
प्रदर्शनातील प्रमुख प्रकल्पांपैकी एक होता कृषीबॉट, एक रिमोट-कंट्रोल फर्टिलायझर स्प्रेइंग सोल्युशन, जो दिंडोरी, नाशिकच्या आदित्य पिंगळे आणि त्याचे सहकारी अभिजित पवार व परशराम पिंगळ यांनी विकसित केला आहे. आदित्यने आपल्या शेतकरी काकांना २० लिटरच्या फवारणीच्या बाटल्या वाहून नेण्यामुळे होणारा त्रास पाहिला आणि हा भार कमी करण्याचा निर्धार केला. “आता शेतकरी अगदी ३ किमी अंतरावरूनदेखील मोबाईलद्वारे आपल्या शेतीमध्ये खत फवारू शकतात,” असे आदित्यने सांगितले.

रस्ते सुरक्षा लक्षात घेऊन मुंबईच्या क्रांती नाईक आणि हर्षल यांनी अल्कोहोल डिटेक्टरसह हेल्मेट तयार केले आहे, जे चालकाच्या श्वासातून मद्य आढळल्यास बीप करून सतर्क करते. “आम्हाला आशा आहे की भविष्यात हे उपकरण सक्तीचे होईल आणि त्यामुळे अपघातांचे प्रमाण कमी होईल,” असे क्रांती म्हणाली.

STEM क्षेत्रातील मान्यवरांचा सहभाग
कार्यक्रमाच्या उद्घाटनप्रसंगी यशवंतराव चव्हाण अकादमी ऑफ डेव्हलपमेंट अॅडमिनिस्ट्रेशन (YASHADA) चे उप संचालक डॉ. मल्लिनाथ कलशेट्टी यांनी विद्यार्थ्यांच्या नवकल्पनांचे कौतुक केले. “मी विशेषतः नगरपालिका शाळांमधील विद्यार्थ्यांनी समाजोपयोगी रोबोटिक्स प्रकल्प सादर केल्याचे पाहून प्रभावित झालो,” असे ते म्हणाले.

पुणे नॉलेज क्लस्टरच्या CEO डॉ. प्रिया नगराज यांनी सांगितले की, “आपण तंत्रज्ञानाचा उपयोग जबाबदारीने आणि नैतिकतेच्या चौकटीत करत आहोत याची खात्री करणे ही आपली जबाबदारी आहे. यंदाच्या ‘ट्रान्सफॉर्मिंग STEM एज्युकेशन’ या थीम अंतर्गत डिजिटल साधनांचा उपयोग आणि शिक्षणातील त्यांचे प्रभावी उपयोजन यावर विचार केला जात आहे.”

NEP 2020 सोबत टेकव्हिजनचा प्रवास
नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) 2020 व्यावसायिक प्रशिक्षण आणि प्रत्यक्ष शिक्षण यावर भर देते. टेकव्हिजन हा त्याच संकल्पनेला पूरक असून तो विद्यार्थ्यांना तांत्रिक कौशल्ये आत्मसात करण्यासाठी आणि वास्तविक जीवनातील समस्या सोडवण्यासाठी आवश्यक संधी उपलब्ध करून देतो.

“टेकव्हिजन फक्त संधींबद्दल नाही, तो परिणामांबद्दल आहे. हे विद्यार्थी संधींची वाट पाहत नाहीत—ते त्या निर्माण करत आहेत,” असे सलाम बॉम्बे फाउंडेशनचे मुख्य विकास अधिकारी गौरव अरोरा म्हणाले. “आम्हाला टेकव्हिजनला एक राष्ट्रीय स्तरावरील व्यासपीठ बनवायचे आहे, जिथे आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल पार्श्वभूमीतील विद्यार्थी त्यांच्या प्रतिभेला योग्य दिशा देऊ शकतील.”